Według legendy kościół i klasztor augustianów miały zostać ufundowane w 1217 r. przez Władysława Odonica zw. Plwaczem (p. Historia > Wieluń). Chociaż powstanie wówczas klasztoru dla zakonu reguły św. Augustyna jest raczej wykluczone (zgromadzenie to założono w 1256 r.), jest dość prawdopodobne, że istniał tu wówczas drewniany klasztor eremitów. Zapewne Kazimierz Wielki ufundował po pożarze miasta w 1335 r. murowany gotycki kościół na miejscu starszego, drewnianego i przekazał go wraz z klasztorem augustianom. Pierwsze wzmianki pisane o klasztorze augustianów pochodzą z końca XIV w.: w 1391 r. burmistrz Wielunia Henryk Talman ofiarował zakonnikom część wsi Dąbrowa, w 1395 r. wspomina się przeora Mikołaja z Würzburga, a w 1398 o wizytacji prowincjała bawarskiego Jana Retza z Austrii.
W 1457 r. książę oświęcimski Janusz najechał miasto, spalił klasztor wraz z kościołem i wymordował 32 zakonników. Zabudowania stały przez wiele lat opustoszałe, ich odbudowę dokończono dopiero w 1497 r.
Klasztor bogacił się dzięki licznym darowiznom, m.in. w podwieluńskiej wsi Kopydłów i w samym Wieluniu. W XVI w. polskie klasztory augustianów, w tym wieluński z przeorem Mikołajem wystąpiły o odłączenie od prowincji bawarskiej zakonu (do której należały od XIV w.) i utworzenie odrębnej, polskiej.
W 1625 r. w klasztorze było 6 zakonników i 2 laików.
Kościół wraz z klasztorem spłonęły wraz z całym miastem 28. czerwca 1631 r., lecz w ciągu zaledwie kilku lat został odbudowany. Nowe zniszczenia przyniósł potop szwedzki w 1655 r. - zespół klasztorny został ograbiony, zabito przy tym o. Marcelego Kłobuszyńskiego. W l. 1660-77 kościół gruntownie przekształcono w stylu barokowym (m.in. przesklepiono na nowo nawę i prezbiterium, dobudowano empory tworząc wnęki na boczne ołtarze oraz boczną kaplicę na obraz Matki Bożej Pocieszenia), a na miejscu zniszczonego klasztoru zbudowano nowy, piętrowy budynek (początek budowy 1672; do dziś zachowało się jedno, wschodnie skrzydło). Przeorami byli wówczas Amadeusz Małaczyński i Antoni Małecki.
Z powodu zarazy w czasie wojny północnej zmarło 3 zakonników, co poważnie zmniejszyło stan wieluńskiego klasztoru, gdyż wiadomo, że np. w 1777 r. przebywało w nim zaledwie 7 ojców zakonnych.
W 1799 r. zebrała się w wieluńskim klasztorze kapituła utworzonej po rozbiorach prowincji pruskiej zakonu augustianów, a w 1805 r. prowincjałem wybrano tutejszego przeora Kajetana Starzyńskiego. W 1811 r. w klasztorze było 6 zakonników, w 1817 - 5. Znani są ówcześni przeorzy - Patrycy Załuski, Franciszek Sokołowski i Tadeusz Pankiewicz.
Klasztor i kościół spłonęły po raz kolejny w nocy z 18 na 19. czerwca 1858 r., odbudowane zostały staraniem ojców Rajmunda Krajewskiego, Stanisława Kryńskiego i Leona Opońskiego do 1862 r.; obniżono wówczas dach kościoła.
Zakonnicy wspierali powstanie styczniowe, jeden z nich, Maksymilian Rytel został za to zesłany na Syberię. W 1864 r. ukazem carskim w ramach represji popowstaniowych zlikwidowano wszystkie zakony w Królestwie Polskim. Dla augustianów pozostawiono jeden klasztor bez nowicjatu, właśnie wieluński, w którym znaleźli się zakonnicy z pozostałych, zlikwidowanych. W ten sposób konwent wieluński liczył wówczas 26 osób - 22 ojców, 3 kleryków i 1 laika; przeorem był Dionizy Lebiedziński, wśród zakonników byli również ci wspomagający powstanie - Józefat Jagodziński i Roman Karol Stefanowski. W 1887 r. przeorem został Gerwazy Bielecki, który od 1892 r. do swojej śmierci (1909) był tu jedynym zakonnikiem. Po likwidacji klasztoru w 1893 r. był on wikariuszem kościoła, który stał się filią parafii. Po nim funkcję tą przejął Leopold Pankowski. Zniszczony budynek klasztorny odremontowano, część przeznaczono na mieszkania dla służby kościelnej, zaś resztę przekazano miastu na cele oświatowe. Licząca 993 woluminy biblioteka i archiwum zostały przejęte przez władze zaborcze; część z nich wzbogaciła biblioteki warszawskie.
W 1921 r. kościół wraz z klasztorem przejęli Misjonarze Świętej Rodziny prowadzący tu seminarium duchowne; był to pierwszy w Polsce klasztor tego zakonu. W 1926 r. miała miejsce kolejna (niewielka) przebudowa kościoła.
Podczas bombardowań 1. września 1939 r. uległa zniszczeniu część klasztoru (skrzydła zachodnie i północne). Kościół przez całą okupację był niedostępny dla wiernych, początkowo urządzono tu spichlerz, a w sierpniu 1942 r. po ostatecznej likwidacji wieluńskiego getta skupiono na terenie zespołu poklasztornego Żydów z Wielunia i okolicy. Prawdopodobnie przewinęło się tutaj 10 tys. osób, które trafiły następnie do getta łódzkiego i do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem.
W 1946 r. kościół stał się siedzibą parafii, zaś pozostałe fragmenty klasztoru włączono w obręb plebani. W l. 60-tych przeprowadzono staraniem proboszczów Józefa Pruchnickiego i Edwarda Banaszkiewicza prace nad rekonstrukcją gotyckiej bryły świątyni, m.in. poprzez podniesienie kalenicy dachu. Ponadto w oknach prezbiterium założono witraże, a w głównym wejściu nowe drzwi z herbami Wielunia, ziemi wieluńskiej i godłem narodowym; obniżono również baszty przy fasadzie i poddano konserwacji obrazy z wyposażenia kościoła. W 1965 r. bullą Pawła VI kościół podniesiono do rangi kolegiaty pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, a w 1971 r. obraz Matki Bożej Pocieszenia został koronowany przez kardynałów Stefana Wyszyńskiego i Karola Wojtyłę.
W l. 1982-84 r. dobudowano do kościoła i skrzydła dawnego klasztoru dwa nowe skrzydła plebani na miejscu zniszczonych w 1939 r.
Okazała gotycko-barokowa bryła kościoła złożona jest z prostokątnej nawy, węższego, długiego, zamkniętego wielobocznie prezbiterium i dobudowanej od południa kaplicy. Świątynia orientowana, zbudowana z kamienia wapiennego i piaskowca. Od zachodu fasada ujęta została w dwie baszty i zwieńczona odtworzonym gotyckim blendowym trójkątnym szczytem. Kościół nakryty jest dachami dwuspadowymi, niższym nad prezbiterium; nad kaplicą boczną dach pulpitowy; nad tęczą odtworzona została sygnaturka. Nawę oświetlają dwa rzędy okien w ścianie południowej, uformowane w ten sposób w czasie barokowej przebudowy; wewnątrz oddziela je od siebie empora. W prezbiterium zachowały się oryginalne wielkie ostrołukowe gotyckie okna między potężnymi szkarpami. Od południa do kościoła prowadzi wejście przez gotycki portal z XIV w. o laskowanym obramieniu.
Wewnątrz przy nawie od zachodu kruchta, nad nią chór połączony z biegnącymi wzdłuż osi nawy emporami, pochodzącymi wraz z filarami przyściennymi z barokowej przebudowy z XVII w., kiedy to kościół przebudowano na ścienno-filarowy. Pod nimi po dwie wnęki między filarami, na których opiera się sklepienie kolebkowe nawy wraz z lunetami. Od zewnątrz filarom odpowiadają szkarpy. Nawę od prezbiterium oddziela gotycka ostrołukowa tęcza. Sklepienie prezbiterium kolebkowe z lunetami, od południa dobudowano w 2. poł. XVII w. kaplicę o sklepieniu krzyżowym.
Z wyposażenia wymienić należy:
obrazy:
- Zdjęcie z krzyża (Opłakiwanie Chrystusa) - późnogotycki obraz ze szkoły wrocławskiej, XVI w. znajdujący się w ołtarzu głównym, tempera na desce lipowej; pochodzi ze zniszczonego kościoła farnego, później przeniesiono go do kościoła św. Barbary, a następnie ukryto przed okupantem hitlerowskim
- Wizja św. Teresy z Avila - olej na płótnie, autorstwa renesansowego malarza włoskiego Giulio Cesare Proccaciniego z pocz. XVII w.; obraz ten był darem Jerzego Boxy Radoszewskiego, podkomorzego wieluńskiego i znajdował się w renesansowej kaplicy Radoszewskich w zniszczonym kościele farnym
- Grosz czynszowy - XVII-wieczny obraz ze szkoły Tycjana, również pochodzący z fundacji Jerzego Radoszewskiego dla rodowej kaplicy
- Matki Bożej Pocieszenia - obraz fundacji Stanisława Starowskiego, namalowany w Krakowie ok. 1640 r., wkrótce otoczony został kultem; posiada srebrną sukienkę i złote korony - pamiątka koronacji obrazu z 1971 r.
- Madonna typu Assunta - XVI w.
marmurową chrzcielnicę z manierystyczną czaszą z 1635 r. dekorowaną płaskorzeźbami przedstawiającymi głowy aniołków i ornamentem kandelabrowym, ufundowaną przez rodzinę Jawornickich
rzeźby:
- późnogotyckie hermy drewniane świętych Piotra i Pawła oraz nieznanego świętego z XVI w.
- barokowy krucyfiks na belce tęczowej z 2. poł. XVII w.
- św. biskupa - na ambonie, XVIII w.
Na wyposażeniu kościoła znajdują się ponadto pozłacane srebrne gotyckie kielichy mszalne i monstrancja z XVII w.
W oknach prezbiterium witraże przedstawiają sceny z życia zakonników i legendę o powstaniu miasta i klasztoru.
Od północy do kościoła przylega budynek plebani, której wschodnie skrzydło to pozostałość XVII-wiecznego klasztoru augustianów. W korytarzu i w pomieszczeniach zachowały się sklepienia krzyżowe i kolebkowe (na piętrze). Na parterze znajdowały się niegdyś kapitularz i niewielka kapliczka, zakonnicy mieszkali natomiast w celach na wyższych kondygnacjach. Plan plebani pokrywa się z planem klasztoru z wirydarzem pośrodku.
W korytarzu skrzydła dawnego klasztoru znajduje się wykuta z trzech kamiennych bloków kuna - średniowieczne narzędzie kary, pochodząca ze zburzonego kościoła farnego.
Obok kościoła, w rogu ulic Augustiańskiej i Okólnej znajduje się murowana barokowa dzwonnica z XVIII w. na planie kwadratu, podzielona gzymsami na cztery kondygnacje. W czasie I wojny światowej Niemcy zrabowali dwa zabytkowe dzwony, w 1934 r. odremontowano opustoszały budynek, m.in. wymieniono cały dach. Naroża dzwonnicy ozdobione pilastrami, okna zamknięte półkoliście.
W kościele i budynku poklasztornym znajduje się kilka tablic pamiątkowych: ku czci 32 księży zabitych w latach II wojny światowej, poświęcona pamięci poległych i pomordowanych żołnierzy Armii Krajowej obwodu wieluńskiego oraz upamiętniająca postać tutejszego proboszcza Józefa Pruchnickiego.
Teren wokół kościoła należący do parafii to dawne ogrody klasztorne, znajdował się tu ponadto cmentarz. Jest tu również figura św. Jana Nepomucena, stojąca niegdyś przy ulicy Różanej.
Kościół Bożego Ciała.
Kościół Bożego Ciała.
Kościół Bożego Ciała.
Kościół Bożego Ciała.
Kościół pw. św. Mikołaja wraz ze szpitalem został wzniesiony poza murami miejskimi między rokiem 1370 a 1380 z fundacji Władysława Opolczyka, księcia opolskiego i wieluńskiego, w którego posiadaniu jako lenno znalazła się ziemia wieluńska. Tenże książę sprowadził do Wielunia w 1388 r. paulinów i przekazał im obydwa obiekty oraz uposażył w dziesięcinę z miodu ze wsi Sokolniki. Wkrótce szpital przeniesiono pozostawiając zakonnikom zabudowania wraz z kościołem. Fundację klasztoru odnowił Władysław Jagiełło darowując jednocześnie wieś Dzietrzniki i dziesięciny ze zboża ze wsi z okolic Działoszyna: Trębaczewa, Niwisk i Szczytów.
Kościół i drewniany klasztor spłonęły 28. czerwca 1631 r. w czasie wielkiego pożaru miasta. Kościół odbudowano w stylu barokowym zachowując jednocześnie dużo elementów gotyckich, ponadto zbudowano nowy, murowany klasztor zachowany do dnia dzisiejszego.
W czasie potopu szwedzkiego w 1656 r. klasztor zrabowano, zginęło dwóch zakonników - Hieronim Wojasza i Marceli Tomicki. Jako, że w klasztorze przebywało niewielu braci (1777 i 1793 r. - 6, 1817 - 5) decyzją rządu Królestwa Polskiego zespół klasztorny przekazano w 1819 r. bernardynkom (przeniesionym z budynku zajmowanego obecnie przez Muzeum Ziemi Wieluńskiej, p. Zabytki > Wieluń > Muzeum), a paulinów przeniesiono do klasztoru jasnogórskiego. Zakonnice wspierały powstańców 1863 r. przygotowując, materiały opatrunkowe i prowadząc zbiórki na ich rzecz. Kościół ponownie przebudowano w 1893 r. W ramach represji po powstaniu styczniowym sprowadzono tu siostry zakonne z innych klasztorów tego zgromadzenia zamykając jednocześnie nowicjat, pozostawiając tutejszy dom zakonny do wygaszenia. W 1881 r. było tu 10 zakonnic, w 1889 - 12, w 1892 - 6, w 1900-1902 - 10; w roku 1903 władze postanowiły ostatecznie zlikwidować klasztor przekazując kościół parafii wieluńskiej, umieścić w klasztorze szkołę, a ogród przyklasztorny włączając do parku miejskiego. Jednakże na skutek złagodzenia polityki carskiej po rewolucji 1905 r. i ukazie tolerancyjnym plany te pozostały niezrealizowane. Jednocześnie reaktywowano klasztory bernardynek w innych miastach i tak połowa z 14 przebywających w Wieluniu w 1910 r. zakonnic przeniosła się do Łowicza. Dzięki ponownemu otwarciu nowicjatu liczba sióstr zaczęła rosnąć; w 1934 r. było ich 18.
W latach II wojny światowej klasztor zajęli Niemcy, w 1945 r. powróciły bernardynki. W 1982 r. mieszkały tu 23 zakonnice.
Kościół murowany, orientowany, w dużym stopniu zachował gotycki charakter. Jest on jednonawowy, z niższym i węższym prezbiterium zamkniętym wielobocznie. Nawa zbudowana na planie zbliżonym do kwadratu. Do nawy przylega od północy barokowa kruchta dobudowana po 1631 r., od południa piętrowa zakrystia z XIV w., a od zachodu chór wsparty na dwóch kolumnach. Dachy dwuspadowe, przykrywający prezbiterium jest niższy, nad nawą barokowa sygnaturka z XVII w. z podwójnym cebulastym hełmem; nad zakrystią dach pulpitowy. Prezbiterium oszkarpowane, sklepienie nawy dźwigają filary przyścienne, tworząc z każdej strony po trzy wnęki. Sklepienie nawy stanowi spłaszczona kopuła z lunetami nad wnękami międzyfilarowymi, w prezbiterium sklepienie kolebkowe z lunetami, w zakrystii krzyżowe. Tęcza ostrołukowa w środkowej wnęce międzyfilarowej w ścianie wschodniej nawy. Od zachodu szczyt świątyni barokowy, z wolutami.
Zwraca uwagę m.in. kamieniarska oprawa trzech laskowanych portali. Pierwszy z nich, wejściowy, z końca XV w. prowadzi z kruchty do nawy. Górna jego część jest przesłonięta dachem kruchty, widoczny jest częściowo geometryczny tympanon, a pod nim łuk dwuramienny, w którym nadproże wsparte jest na rzeźbionych głowach. Pozostałe dwa, późnogotyckie, o wykroju spłaszczonego oślego grzbietu, pochodzą z pocz. XVI w.
Wewnątrz na szczególną uwagę zasługuje cenny zespół barokowych i rokokowych ołtarzy z XVIII w. W barokowym ołtarzu głównym znajdują się rzeźby świętych biskupów z 1. poł. XVIII w. i równie stary obraz św. Mikołaja. W prezbiterium umieszczono ponadto dwa rokokowe ołtarze boczne (ok. poł. XVIII w.) z płaskorzeźbą św. Anny Samotrzeć i obrazem św. Franciszka z Asyżu (w. XIX). W nawie znajdują się cztery barokowe ołtarze z 2. ćw. XVIII w. z rzeźbami świętych: prawy z 1746 r. z obrazem św. Antoniego Padewskiego w sukienkach srebrnych z XVIII w., św. Pawła Pustelnika z XVIII w., św. Jana od Krzyża z XVIII w., Natki Boskiej z Dzieciątkiem w sukienkach z XVIII w. Wystrój wnętrza uzupełnia barokowe ambona z połowy XVII w. i stalle oraz obrazy i rzeźby świętych. Obrazy przedstawiają: Matkę Boską z Dzieciątkiem na złotym tle (przeł. XVI i XVII w.), św. Piotra z Alkantry (1. poł. XVIII w.), Matkę Boską Bolesną (przeł. XVIII i XIX w.), Matkę Boską z Dzieciątkiem (przeł. XVIII i XIX w.), św. Wawrzyńca (XVIII w.), św. Elżbietę (1850 r.), Ukrzyżowanie (1. poł. XIX w.), św. Józefa (XIX w.) oraz wojewodziny sieradzkie Annę ze Sroczyńskich Koniecpolską i Aleksandrę z Koniecpolskich Denhoff z 1632 r. Wśród rzeźb wymienić należy cztery duże rokokowe postacie świętych paulinów z 2. poł. XVIII w. i barokowe figury św. Katarzyny Sieneńskiej i św. Jana od Krzyża z XVIII w.
Chór muzyczny ze ścianą parapetową wspartą na dwóch kolumnach osłonięty jest przeźroczem z 2. ćw. XVIII w. ozdobiony figurami świętych i aniołów oraz polichromię z XVIII w. przedstawiającą Matkę Boską Bolesną i Chrystusa przy słupie.
Na wyposażeniu kościoła znajdują się dwa XVIII-wieczne relikwiarze, srebrna kadzielnica i szaty liturgiczne z 2. poł. XVII w.
Do kościoła od zachodu przylega barokowy murowany klasztor z XVII w. Zbudowany został na planie prostokąta, piętrowy, z obszernym poddaszem pod dachem łamanym polskim. Wnętrze na układ trzytraktowy, z wyższym korytarzem pośrodku, całość na jednej osi z kościołem. Pomieszczenia i korytarze posiadają sklepienia krzyżowe.
Barokowa sygnaturka kościoła św. Mikołaja.
Fot. Marcel Jakubowski.
Kościół św. Mikołaja - widok od ul. Częstochowskiej.
Fot. Marcel Jakubowski.
Kościół pw. św. Mikołaja wraz ze szpitalem został wzniesiony poza murami miejskimi między rokiem 1370 a 1380 z fundacji Władysława Opolczyka, księcia opolskiego i wieluńskiego, w którego posiadaniu jako lenno znalazła się ziemia wieluńska. Tenże książę sprowadził do Wielunia w 1388 r. paulinów i przekazał im obydwa obiekty oraz uposażył w dziesięcinę z miodu ze wsi Sokolniki. Wkrótce szpital przeniesiono pozostawiając zakonnikom zabudowania wraz z kościołem. Fundację klasztoru odnowił Władysław Jagiełło darowując jednocześnie wieś Dzietrzniki i dziesięciny ze zboża ze wsi z okolic Działoszyna: Trębaczewa, Niwisk i Szczytów.
Kościół i drewniany klasztor spłonęły 28. czerwca 1631 r. w czasie wielkiego pożaru miasta. Kościół odbudowano w stylu barokowym zachowując jednocześnie dużo elementów gotyckich, ponadto zbudowano nowy, murowany klasztor zachowany do dnia dzisiejszego.
W czasie potopu szwedzkiego w 1656 r. klasztor zrabowano, zginęło dwóch zakonników - Hieronim Wojasza i Marceli Tomicki. Jako, że w klasztorze przebywało niewielu braci (1777 i 1793 r. - 6, 1817 - 5) decyzją rządu Królestwa Polskiego zespół klasztorny przekazano w 1819 r. bernardynkom (przeniesionym z budynku zajmowanego obecnie przez Muzeum Ziemi Wieluńskiej, p. Zabytki > Wieluń > Muzeum), a paulinów przeniesiono do klasztoru jasnogórskiego. Zakonnice wspierały powstańców 1863 r. przygotowując, materiały opatrunkowe i prowadząc zbiórki na ich rzecz. Kościół ponownie przebudowano w 1893 r. W ramach represji po powstaniu styczniowym sprowadzono tu siostry zakonne z innych klasztorów tego zgromadzenia zamykając jednocześnie nowicjat, pozostawiając tutejszy dom zakonny do wygaszenia. W 1881 r. było tu 10 zakonnic, w 1889 - 12, w 1892 - 6, w 1900-1902 - 10; w roku 1903 władze postanowiły ostatecznie zlikwidować klasztor przekazując kościół parafii wieluńskiej, umieścić w klasztorze szkołę, a ogród przyklasztorny włączając do parku miejskiego. Jednakże na skutek złagodzenia polityki carskiej po rewolucji 1905 r. i ukazie tolerancyjnym plany te pozostały niezrealizowane. Jednocześnie reaktywowano klasztory bernardynek w innych miastach i tak połowa z 14 przebywających w Wieluniu w 1910 r. zakonnic przeniosła się do Łowicza. Dzięki ponownemu otwarciu nowicjatu liczba sióstr zaczęła rosnąć; w 1934 r. było ich 18.
W latach II wojny światowej klasztor zajęli Niemcy, w 1945 r. powróciły bernardynki. W 1982 r. mieszkały tu 23 zakonnice.
Kościół murowany, orientowany, w dużym stopniu zachował gotycki charakter. Jest on jednonawowy, z niższym i węższym prezbiterium zamkniętym wielobocznie. Nawa zbudowana na planie zbliżonym do kwadratu. Do nawy przylega od północy barokowa kruchta dobudowana po 1631 r., od południa piętrowa zakrystia z XIV w., a od zachodu chór wsparty na dwóch kolumnach. Dachy dwuspadowe, przykrywający prezbiterium jest niższy, nad nawą barokowa sygnaturka z XVII w. z podwójnym cebulastym hełmem; nad zakrystią dach pulpitowy. Prezbiterium oszkarpowane, sklepienie nawy dźwigają filary przyścienne, tworząc z każdej strony po trzy wnęki. Sklepienie nawy stanowi spłaszczona kopuła z lunetami nad wnękami międzyfilarowymi, w prezbiterium sklepienie kolebkowe z lunetami, w zakrystii krzyżowe. Tęcza ostrołukowa w środkowej wnęce międzyfilarowej w ścianie wschodniej nawy. Od zachodu szczyt świątyni barokowy, z wolutami.
Zwraca uwagę m.in. kamieniarska oprawa trzech laskowanych portali. Pierwszy z nich, wejściowy, z końca XV w. prowadzi z kruchty do nawy. Górna jego część jest przesłonięta dachem kruchty, widoczny jest częściowo geometryczny tympanon, a pod nim łuk dwuramienny, w którym nadproże wsparte jest na rzeźbionych głowach. Pozostałe dwa, późnogotyckie, o wykroju spłaszczonego oślego grzbietu, pochodzą z pocz. XVI w.
Wewnątrz na szczególną uwagę zasługuje cenny zespół barokowych i rokokowych ołtarzy z XVIII w. W barokowym ołtarzu głównym znajdują się rzeźby świętych biskupów z 1. poł. XVIII w. i równie stary obraz św. Mikołaja. W prezbiterium umieszczono ponadto dwa rokokowe ołtarze boczne (ok. poł. XVIII w.) z płaskorzeźbą św. Anny Samotrzeć i obrazem św. Franciszka z Asyżu (w. XIX). W nawie znajdują się cztery barokowe ołtarze z 2. ćw. XVIII w. z rzeźbami świętych: prawy z 1746 r. z obrazem św. Antoniego Padewskiego w sukienkach srebrnych z XVIII w., św. Pawła Pustelnika z XVIII w., św. Jana od Krzyża z XVIII w., Natki Boskiej z Dzieciątkiem w sukienkach z XVIII w. Wystrój wnętrza uzupełnia barokowe ambona z połowy XVII w. i stalle oraz obrazy i rzeźby świętych. Obrazy przedstawiają: Matkę Boską z Dzieciątkiem na złotym tle (przeł. XVI i XVII w.), św. Piotra z Alkantry (1. poł. XVIII w.), Matkę Boską Bolesną (przeł. XVIII i XIX w.), Matkę Boską z Dzieciątkiem (przeł. XVIII i XIX w.), św. Wawrzyńca (XVIII w.), św. Elżbietę (1850 r.), Ukrzyżowanie (1. poł. XIX w.), św. Józefa (XIX w.) oraz wojewodziny sieradzkie Annę ze Sroczyńskich Koniecpolską i Aleksandrę z Koniecpolskich Denhoff z 1632 r. Wśród rzeźb wymienić należy cztery duże rokokowe postacie świętych paulinów z 2. poł. XVIII w. i barokowe figury św. Katarzyny Sieneńskiej i św. Jana od Krzyża z XVIII w.
Chór muzyczny ze ścianą parapetową wspartą na dwóch kolumnach osłonięty jest przeźroczem z 2. ćw. XVIII w. ozdobiony figurami świętych i aniołów oraz polichromię z XVIII w. przedstawiającą Matkę Boską Bolesną i Chrystusa przy słupie.
Na wyposażeniu kościoła znajdują się dwa XVIII-wieczne relikwiarze, srebrna kadzielnica i szaty liturgiczne z 2. poł. XVII w.
Do kościoła od zachodu przylega barokowy murowany klasztor z XVII w. Zbudowany został na planie prostokąta, piętrowy, z obszernym poddaszem pod dachem łamanym polskim. Wnętrze na układ trzytraktowy, z wyższym korytarzem pośrodku, całość na jednej osi z kościołem. Pomieszczenia i korytarze posiadają sklepienia krzyżowe.
Kościół św. Barbary
Kościół św. Barbary
Kościół św. Barbary
Kościół św. Barbary
Zakonników reguły św. Franciszka sprowadzono do Wielunia w 1629 r. Fundatorami położonego poza murami miejskimi klasztoru i kościoła Zwiastowania Najświętszej Panny Marii byli Marcin Wierusz Kowalski, Paweł Niewęgłowski, Franciszek Frakstyn i Paweł Nieroda, prace budowlane trwały do 1634 r. W l. 1645-53 przebywali tu prześladowani w Irlandii tamtejsi franciszkanie. W 1655 r. Szwedzi splądrowali zespół klasztorny, w l. 1662-1800 działało tu wyższe seminarium duchowne. W 1683 r. za sprawą syndyka apostolskiego Mikołaja Wierzchlejskiego sklepienie nawy przyozdobiono polichromiami.
W l. 1737-54 klasztor rozbudowano do dzisiejszych rozmiarów, w l. 1756-60 zmieniono wystrój wnętrza kościoła na rokokowy. Ok. 1760 r. miała miejsce katastrofa budowlana - wybiło źródło, którego wody podmyły fundamenty kościoła, co doprowadziło do zawalenia się fasady. W czasie odbudowy w 1763 r. według projektu Piotra Szymańskiego z Warszawy kościół wydłużono o ponad 5,5 metra posadawiając nowobudowaną część na 157 olszowych palach. Z tej odbudowy pochodzą oprócz zachowanego frontonu kościoła również kruchta i chór oraz furta klasztorna. Po tej odbudowie, w 1766 r. kruchtę od nawy oddzielono misternie kutą żelazną kratą, którą w l. 70-tych XX w. podzielono, część przekazując do klasztoru w Złoczewie, a część umieszczając w kaplicy bocznej w kościele Bożego Ciała. W l. 1784-86 wzdłuż kościoła w klasztorze dobudowano korytarz.
Po powstaniu styczniowym w 1864 r. klasztor podzielił los innych domów zakonnych, które zlikwidowano na mocy ukazu carskiego. Kościół przemianowano na filialny parafii wieluńskiej, zaś w klasztorze umieszczono garnizon straży granicznej. W 1890 r. część budynku kupił na licytacji Siciński. Reformaci odzyskali kościół i częściowo zdewastowany klasztor w roku 1920, dwa lata później otwarto nowicjat, przeprowadzano również stopniowy remont zespołu klasztornego. W 1929 r. odbyły się uroczystości 300-lecia klasztoru; ufundowano wówczas grotę koło kościoła na wzór tej z Lourdes.
W latach II wojny światowej klasztor zajęto na koszary SS, zaś kościół przeznaczono dla mieszkających w Wieluniu Niemców. Po wojnie zakonnikom pozostawiono cztery cele, zaś pozostałe pomieszczenia przekazano Liceum Pedagogicznemu, później (od 1958 r.) znajdował się tu internat Zespołu Szkół Zawodowych, a następnie od 1964 r. warsztaty gastronomiczne ZSZ. W l. 1989-90 cały budynek przeszedł w ręce franciszkanów.
Kościół zbudowany został w stylu barokowym, murowany, orientowany, jednonawowy. Nawa prostokątna, prezbiterium jest węższe, od zewnątrz zamknięte wielobocznie, wewnątrz półkoliście. Starsza część kościoła, w 1. poł. XVII w. jest oszkarpowana, jedynie odbudowana w 1763 r. fasada została opilastrowana. Jedynie nowsza część świątyni, obejmująca chór i kruchtę posiada od zewnątrz zdobienia. Fasada podzielona gzymsem na dwie kondygnacje, powyżej niej późnobarokowy szczyt, ograniczony po bokach zgeometryzowanymi wolutami i zwieńczona sygnaturką. Nad wejściem bocznym do kruchty balkon. Dachy nad nawą i prezbiterium dwuspadowe, nad nawą wyższy. Na dachu prezbiterium druga, starsza sygnaturka. W nawie i prezbiterium sklepienia kolebkowe z lunetami, w kruchcie krzyżowe.
Wewnątrz wystrój rokokowy - ołtarz główny, cztery ołtarze boczne, ambona z posągiem modlącego się św. Bonawentury, pięć konfesjonałów szafkowych, ławki i balustrady powstały w poł. XVIII w., stanowią razem harmonijną całość wykonaną z drewna dębowego, ze złoconym motywem rocaille. W tej stylistyce utrzymane są również dwie szafy w zakrystii. Ponadto znalazły się tam barokowy konfesjonał, klęcznik z krucyfiksem z XVIII w. i lavabo z czarnego marmuru (XVII w.). W nawie na ścianach umieszczono również popiersia dwunastu apostołów, a oprócz tego marmurowe epitafia: na ścianie północnej miecznika ostrzeszowskiego i koniuszego łęczyckiego Aleksandra Szembeka z 1734 r. z portretem trumiennym na blasze z rzeźbionymi herbami Półkozic, Rawicz, Ciołek i Gryf oraz w ścianie południowej wojewody sieradzkiego i starosty szczercowskiego Marcina Siemianowskiego z 1688 r. z herbami Grzymała, Gryf, Godziemba i Kosy.
W ołtarzu głównym znajduje się rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego otoczona posągami św. św. Franciszka, Jana, Piotra z Alkantury i Matki Boskiej. Ołtarz wieńczą postacie Boga Ojca w otoczeniu aniołów i gołębica symbolizująca Ducha Świętego. W ołtarzach bocznych obrazy na płótnie: w ołtarzu pw. św. Antoniego obrazy świętego i Dzieciątka oraz św. Barbary, pw. Zwiastowania Pańskiego obrazy z tą sceną i św. Klary, ponadto ołtarze pw. św. św. Franciszka i Józefa. Wystrój kościoła dopełniają malowane na płótnie stacje Drogi Krzyżowej z XVIII w.
Sklepienie nawy zdobi polichromia z 1683 r. przedstawiająca triumf Niepokalanego Poczęcia, przemalowywana z l. 1766 i 1948. W prezbiterium malowidła przedstawiają Przemienienie Pańskie - Chrystusa otoczonego przez Eliasza, Mojżesza i apostołów Piotra, Jakuba i Jana; polichromie te są znacznie nowsze, wykonał je D. Kowalski z okazji 300-lecia klasztoru w 1929 r.
Posadzka marmurowa pochodzi z 1765 r., pod nią podziemia z XVII w., w których chowano niegdyś zakonników.
Piętrowy klasztor przylegający od północy do kościoła zbudowany został na planie prostokąta wokół wirydarza w XVII-XVIII w. Korytarze biegną wokół wirydarza, do nich przylegają cele, zachował się również refektarz sklepiony kolebkowo z lunetami. W korytarzach i pozostałych pomieszczeniach sklepienia krzyżowe.
Wraz z nową fasadą kościoła zbudowano furtę klasztorną zwieńczoną późnobarokowym szczytem. W korytarzu między klasztorem a kościołem znajduje się rzeźba chrystusa w grobie autorstwa zakonnika Junipera Wrocławskiego w 1761 r. Rzeźba ta znajdowała się niegdyś w kapliczce koło świątyni, rozebranej po zbudowaniu groty w 1930 r.
Obok kościoła na placu znajdują się dwie kolumny z piaskowcowymi figurami św. Jana Nepomucena z 1784 r. i Matki Boskiej Niepokalanej z 1763 r. Plac przykościelny (dawny cmentarz) otoczony jest murem z wbudowanymi stacjami Męki Pańskiej z 1931 r. z obrazami w rokokowych ramach. Ponadto znajduje się tu zbudowana w 1929 r. grota z piaskowca żelazistego z Olewina (p. Ochrona przyrody > Inne > Stanowisko dokumentacyjne - odgrywka geologiczna w Olewinie) na wzór groty w Lourdes.
Do Wielunia pijarów sprowadził w 1684 r. kasztelan wieluński Wojciech Urbański z podwieluńskich Urbanic. Początkowo prowadzili oni szkołę w domu przy ówczesnej ulicy Żołnierskiej (obecnie Sienkiewicza), później wybudowali klasztor (mieszczący również kolegium) dzięki fundacji kasztelana Urbańskiego i jego żony Katarzyny z Niezabitowskich z 1691 r. oraz hojności Andrzeja Wierusza-Walknowskiego, który przekazał działkę przy rynku (obecnym placu Legionów). Pierwsze zabudowania prowadzonej przez o. Hipolita Poradowskiego szkoły były drewniane i zostały spalone przez Szwedów w czasie wojny północnej. Nowe, murowane kolegium zbudowane zostało w l. 1737-42, jednocześnie zbudowano przyklasztorny kościół pw. św. Józefa (p. Zabytki > Wieluń > Kościół św. Józefa). W 1774 r. uczęszczało tu 306 uczniów, zarówno synów szlacheckich, jak i mieszczańskich. Dodatkowo pijarzy prowadzili nauczanie elementarne.
W latach funkcjonowania Komisji Edukacji Narodowej szkołę zreformowano przekształcając na podwydziałową, pozostawiając ją w rękach pijarów i ustanawiając nad nią nadzór KEN-u. Kolegium cieszyło się sławą wzorowej szkoły, realizowała nowoczesny pięcioletni program nauczania. Wykładano łacinę, historię, geografię, etykę, historię naturalną, arytmetykę, geometrię i fizykę, ponadto prowadzona była nauka zawodu (ogrodnictwa). Nauczycielami byli m.in. Kamil Jodłowski (rektor, autor podręczników dla szkół pijarskich), Zygmunt Linowski (autor prac z filozofii, etyki i teologii), Jan Kazimierz Maliszewski (członek Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, autor prac o mitologii, etnografii, archeologii, historii i literaturze), Józef Herman Osiński (autor podręcznika do fizyki i pierwszej polskiej publikacji o elektrotechnice) i Stanisław Karol Konarski (prefekt, pedagog, kaznodzieja). Wśród wychowanków warto wymienić Józefa Lompę (działacz polski na Śląsku), Kazimierza Stronczyńskiego (paleograf, numizmatyk, i sfragistyk) i Daniela Neufelda (dziennikarz, wydawca, poeta i publicysta). Należy również wspomnieć o jednym z zakonników, Hilarym z Wielunia, który jako jeden z pierwszych w Europie (ok. 1740 r.) komponował symfonie.
Szkoła cieszyła się wsparciem wieluńskiej szlachty, co owocowało licznymi darowiznami (np. zapisem na dobrach Naramice).
W klasztorze w 1777 r. było 10 zakonników, w 1793 r. przybył 1 laik, w 1825 r. było 3 kleryków i 3 kapłanów. Podczas wielkiego pożaru miasta w 1795 r. zespół zabudowań klasztornych spłonął. Odbudowa trwała aż do 1821 r. Przy tej okazji wnętrza ozdobiono w 1801 r. freskami autorstwa Roberta Stankiewicza. Wówczas też powiększono budynek kolegium o część dochodzącą do ulicy Barycz. W czasie prac renowacyjnych zajęcia odbywały się w wynajmowanych budynkach. Ówczesnym rektorem był pijar Bogusław Psarski, a następnie Stanisław Paszkowski. W czasach Księstwa Warszawskiego i później, aż do 1832 r. kolegium działało jako szkoła wydziałowa, a następnie świecka 4-klasowa szkoła obwodowa. W latach wojen napoleońskich 1812-13 mieściły się tu lazaret i koszary wojskowe. Liczba uczniów szkoły wydziałowej wahała się od ok. 140 do 250.
Klasztor spłonął częściowo w kolejnym wielkim pożarze miasta w 1858 r. W latach powstania styczniowego władze carskie w części pomieszczeń urządziły więzienie, a w 1864 r. na mocy będącego elementem represji popowstaniowych ukazu carskiego zlikwidowano klasztor umieszczając w jego zabudowaniach Wieluński Urząd Powiatowy, szkołę elementarną i mieszkania dla nauczycieli. Miała wtedy miejsce (w 1868 r.) przebudowa obiektu. W okresie międzywojennym mieściły się tu Powiatowa Komenda Uzupełnień i do 1929 r. Starostwo Powiatowe, a po jego przeniesieniu do dawnego zamku (p. Zabytki > Wieluń > Dawny zamek) Urząd Pocztowy. Ten ostatni zajmował budynek aż do l. 70-tych. Wówczas też (w 1930 r.) kolejny raz przebudowano dawny klasztor. Późniejsza prace budowlane miały miejsce po wojnie, w 1950 r. Budynek restaurowany w l. 90-tych XX w.
Obecnie w budynku tym mieszczą się Państwowa Szkoła Muzyczna, siedziby różnych organizacji (w tym Polskiego Czerwonego Krzyża), filia Banku Przemysłowego, kawiarnia, biuro podróży i sklepy.
Na dawne kolegium pijarskie składały się dwa (zachowane do dziś) piętrowe skrzydła, wzajemnie prostopadłe, na planie prostokątów. Budynek podpiwniczony. Do l. 70-tych były one połączone z przyklasztornym kościołem św. Józefa od strony prezbiterium kościoła (pozostawiono czytelnie oznaczone miejsce po łączniku), tworząc wewnętrzny dziedziniec. Skrzydło południowe, położone wzdłuż ulicy Królewskiej jest nieco załamane, co odpowiada biegowi tejże ulicy. Drugie skrzydło, zachodnie zajmuje całą wschodnią pierzeję rynku (pl. Legionów), składa się z dwóch części - starszej, połączonej z częścią południową, i młodszej, z pocz. XIX w., na rogu pl. Legionów i ulicy Barycz, przykrytej niższym dachem. W starszej części rytm elewacji wyznaczają lizeny. Pierwotny układ wnętrza był dwutraktowy, złożony z korytarza od strony dziedzińca i cel klasztornych. Do dziś zachował się on w sposób czytelny na pierwszym piętrze. Od strony rynku znajdowały się sale wspólne. W większości pomieszczeń budynku zachowały się sklepienia krzyżowe i kolebkowe z lunetami. Budynek kryty dachami dwuspadowymi. W pomieszczeniach zajmowanych przez Bank Przemysłowy zachowały się polichromie z 1801 r.
W roku 2000 odsłonięto wmurowaną w ścianę zachodnią tablicę poświęconą pamięci Hieronima z Wielunia (znanego również jako H. Polyconius i H. Spiczyński), człowieka renesansu - poety, pisarza, autora pierwszego drukowanego przekładu Biblii na język polski, a jednocześnie lekarza i astronoma, w 450. rocznicę śmierci.
Projekt „Wspieraj lokalnie” powstał dzięki współpracy Instytutu Wsparcia Organizacji Pozarządowych z PITax.pl Łatwe podatki.
